یکی از اصطلاحاتی که این روزها در فضای فین‌تک و صنعت پرداخت ایران بیشتر از گذشته به گوش می‌رسد واژه APSP یا مجوز APSP است. مجوزی که به نظر می‌رسد بانک مرکزی ایران برای یکپارچه‌سازی پرداخت‌های آنلاین در آینده آن را به شرکت‌های متقاضی در این حوزه ارائه کند. اما APSP دقیقاً چیست و یک شرکت دارای مجوز APSP چه کاری انجام می‌دهد؟ تفاوت آن با مجوز PSP و شرکت‌های PSP چیست؟ در این مطلب قصد بررسی بیشتر این موضوع را داریم.
PSP چیست؟
برای پرداختن به این موضوع بهتر است ابتدا درباره PSP و شرکت‌های PSP صحبت کنیم. PSP در واقع کوتاه‌شده عبارت Payment Service Provider به‌معنای ارائه‌کننده خدمات پرداخت است و نخستین بار در دهه ۸۰ شمسی در کشور رایج شد. در ابتدای دهه ۸۰ شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پرداخت الکترونیک ذیل بانک‌های گوناگون مانند پارسیان، سامان، ملت و… با هدف بازاریابی، نصب و پشتیبانی دستگاه‌های کارتخوان شروع به کار کردند. رفته‌رفته و با گسترش حوزه فعالیت این شرکت‌ها و ورود آنها به حوزه پرداخت‌های اینترنتی و موبایلی، به‌عنوان ارائه‌کننده خدمات پرداخت الکترونیک یا همان PSP معروف شدند.
در اوائل دهه ۹۰ و با شکل‌گیری شبکه شاپرک به‌عنوان رگولاتور حوزه پرداخت الکترونیک در کشور، شرکت‌های PSP ملزم به دریافت مجوز از شاپرک و اتصال به سوئیچ ملی شاپرک شدند. از سال ۱۳۹۲ تاکنون، ۱۲ شرکت دارای مجوز PSP در کشور مشغول به کار هستند. این شرکت‌ها شامل پرداخت الکترونیک سامان، به پرداخت ملت، تجارت الکترونیک پارسیان، کارت اعتباری ایران کیش، آسان پرداخت پرشین، پرداخت الکترونیک سداد، پرداخت الکترونیک پاسارگاد، پرداخت نوین آرین، پرداخت الکترونیک سپهر، فن آوا کارت، امید پی (سایان کارت سابق) و الکترونیک کارت دماوند می‌شوند. مأموریت اصلی شرکت‌های PSP، ارائه خدمات پرداخت الکترونیک (شامل دستگاه کارتخوان، درگاه پرداخت اینترنتی یا IPG و پرداخت با تلفن همراه یا MPG) بود؛ مأموریتی که تا کنون نیز ادامه پیدا کرده است.
APSP چیست؟
آنچه که از ابتدا به‌عنوان ابزار پرداخت الکترونیک برای کاربر نهایی در PSPها تعریف شده بود، کارت بانکی بود. در واقع تمامی تراکنش‌هایی که توسط شرکت‌های PSP پردازش می‌شوند، به کارت بانکی نیاز دارند. در برخی از تراکنش‌ها مانند تراکنش‌های کارتخوان، کارت بانکی به شکل حضوری (Card Present) استفاده شده و در پرداخت‌های اینترنتی و موبایلی به شکل غیرحضوری (Card not Present). در واقع برای تراکنش‌های کارتخوان احتیاج به جسم یا فیزیک کارت بانکی است و برای تراکنش‌های آنلاین از اطلاعات کارت (مانند شماره کارت، رمز دوم، تاریخ انقضا، کد اعتبارسنجی CVV2 و…) استفاده می‌شود. به عبارت بهتر، فصل مشترک تمام تراکنش‌های شرکت PSP، کارت بانکی به شکل حضوری یا غیرحضوری است. بنابراین مفهوم تازه‌ای برای تراکنش‌های پرداخت الکترونیکی با عنوان پرداخت از حساب بانکی به‌وجود آمد. خدمتی که توسط شرکت‌های APSP ارائه می‌شود. APSP در واقع کوتاه‌شده عبارت Account Payment Service Provider به‌معنای ارائه‌دهنده خدمات پرداخت از حساب است. در کشورهای پیشرفته مانند انگلیس، آلمان، آمریکا و… نیز، بسیاری از پرداخت‌ها بدون نیاز به کارت و تنها مبتنی بر حساب بانکی افراد انجام می‌شود.
محدودیت‌های تراکنش‌های پرداخت از کارت
به‌مرورزمان، ضرورت انجام تراکنش‌های پرداخت الکترونیک بدون نیاز به استفاده از کارت بانکی بیش از پیش احساس شد. کارت بانکی برای انجام تراکنش‌های پرداختی، محدودیت‌های زیادی دارد؛ بنابراین برای انجام تراکنش‌های پرتکرار و خرد یا پرداخت‌های زمان‌بندی‌شده، استفاده از آن ممکن است زمان‌بر باشد یا با محدودیت‌های مواجه روبه‌رو باشد. این محدودیت‌ها شامل موارد زیر است:
- نیاز به همراه‌داشتن کارت بانکی
- خطر سرقت کارت یا اطلاعات آن
- نیاز به احراز هویت دارنده کارت برای هر تراکنش
مزایای پرداخت از حساب بانکی
در مقابل، مزایای پرداخت از حساب بانکی شامل موارد زیر است:
- امنیت بالاتر
- عدم وجود محدودیت در مبلغ
- هزینه پردازش پایین‌تر
- احراز هویت ساده‌تر
پرداخت از حساب بانکی در ایران
پرداخت از طریق حساب بانکی در ایران نخستین بار و در سال ۱۳۹۸ به همت پیمان اتفاق افتاد. در آن زمان و طی همکاری به‌عمل‌آمده با مجموعه ایزی‌پی، عوارض آزادراهی به‌صورت خودکار و از حساب بانکی افراد قابل‌پرداخت شد. این نخستین گام برای تجاری‌سازی دایرکت دبیت در ایران بود. مفهومی که در ابتدا با عنوان برداشت مستقیم از حساب با آن یاد می‌شد و پس از آن به‌مرور واژه پرداخت مستقیم به‌عنوان ترجمه‌ای صحیح‌تر و روان‌تر جایگزین آن شد.
سامانه «پل پی»
در ایران، تا قبل از این مفهومی با عنوان APSP وجود نداشت. از سال ۱۴۰۲ بانک مرکزی ایران و پس از راه‌اندازی سامانه پل (پرداخت لحظه‌ای)، به فکر ساماندهی پرداخت‌های مبتنی بر حساب بانکی افتاد؛ بنابراین راه‌اندازی پروژه جدیدی توسط شرکت خدمات انفورماتیک با عنوان «پل پی» که اشاره به پرداخت لحظه‌ای از حساب بانکی دارد در دستور کار قرار گرفت. تا لحظه نگارش اولیه این مطلب، سامانه «پل پی» به شکل تجاری در کسب‌وکارها پیاده‌سازی نشده است. بنا بر اطلاعاتی که از این پروژه تاکنون منتشر شده است، «پل پی» قرار است در آینده نزدیک یک بستر یکپارچه برای انجام تراکنش‌های پرداخت مبتنی بر حساب بانکی از سوی کاربران به کسب‌وکارهای گوناگون، ایجاد کند. شرکت‌هایی که موفق به اخذ مجوز APSP از بانک مرکزی ایران شوند، قادر خواهند بود سرویس «پل پی» را در اختیار کسب‌وکارهای گوناگون جهت پیاده‌سازی برای کاربر نهایی قرار دهند. تا کنون جزئیاتی از نحوه تخصیص مجوز APSP به شکل رسمی منتشر نشده است.
آیا پیمان یک شرکت APSP است؟
پیمان به‌عنوان نخستین و بزرگ‌ترین ارائه‌کننده راهکار دایرکت دبیت در ایران، در واقع یک شرکت ارائه‌کننده خدمات پرداخت مبتنی بر حساب یا همان APSP است. این شرکت، توسعه سرویس پرداخت از حساب بانکی را از ۶ سال پیش در دستور کار قرار داده است. در طول این مدت، بیش از ۱۴ بانک API پرداخت مستقیم خود را در اختیار پیمان قرار داده‌اند. پیمان با تجمیع این APIها و ارائه آن در قالب یک راهکار پرداخت مستقیم یکپارچه، این سرویس را به بیش از ۱۰۰ کسب‌وکار به‌طور مستقیم و بدون واسطه و هزاران کسب‌وکار دیگر از طریق شبکه فروش و همکاران تجاری خود ارائه کرده است. دایرکت دبیت پیمان به ۳ شکل پرداخت آنی (Instant Payment)، پرداخت دوره‌ای (Subscription Payment) و شارژ خودکار (Threshold Payment) ارائه می‌شود. اکنون و در این مسیر بیش از ۱،۴۰۰،۰۰۰ کاربر نهایی فعال، در حال استفاده از این راهکار در اپلیکیشن‌های مختلف هستند.