پرداخت مستقیم یا دایرکت دبیت، راهکاری است که در آن کاربر طی یک قرارداد آنلاین، مجوز پرداخت مبالغی از حساب بانکی خود را به یک کسب‌وکار اعطا می‌کند. پرداخت این مبالغ از حساب بانکی کاربر، یا توسط خود او و به‌صورت آنی انجام می‌شود یا به‌صورت خودکار در سررسید زمانی مشخصی که از قبل تعیین شده است. حالت سومی هم وجود دارد که اگر موجودی کیف پول یا حساب کاربری مشتری نزد آن کسب‌وکار به پایین‌تر از عدد مشخصی برسد، پرداخت به‌صورت خودکار از حساب بانکی او انجام می‌شود.
همان‌طور که مشخص است، پرداخت مستقیم یک راهکار پرداخت مبتنی بر حساب بانکی است. یعنی پول از حساب بانکی کاربر به حساب کسب‌وکار واریز می‌شود. اما یک پرسش مهم اینجا مطرح است: «اگر موجودی حساب بانکی کاربر، کمتر از مبلغ تراکنش پرداخت مستقیم باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟»
تراکنش ناموفق در پرداخت مستقیم
روزانه تعداد زیادی از تراکنش‌های پرداخت مستقیم، به علت کمبود موجودی حساب بانکی کاربر، انجام نشده و به‌اصطلاح «تراکنش ناموفق» می‌شوند. راهکار پرداخت مستقیم «پیمان»، به‌عنوان نخستین و بزرگ‌ترین ارائه‌کننده این سرویس در ایران، در گزارشی که از عملکرد خود در سال ۱۴۰۲ منتشر کرد، اعلام کرده است:
«۴۱ درصد از کل تراکنش‌های پرداخت مستقیم پیمان در سال ۱۴۰۲، بــه دلیل کمبود موجودی حساب بانکی کاربر، به مقصد نرسیده است.»
در واقع از هر ۱۰ تراکنش پرداخت مستقیم، ۴ تراکنش، فقط به دلیل کمبود موجودی حساب بانکی، انجام نشده یا به‌اصطلاح ناموفق بوده‌اند.
تراکنش‌های ناموفق پرداخت مستقیم چه ضرری برای کسبوکارها و کاربران دارند؟
اکثر کسب‌وکارهای ارائه‌کننده پرداخت مستقیم یا دایرکت دبیت در سطح جهان، با چالش کمبود موجودی حساب بانکی کاربر مواجه‌اند. این موضوع نه تنها باعث عدم دریافت خدمت توسط کاربر می‌شود، بلکه هزینه اضافه‌ای به کسب‌وکار بابت هر بار پردازش یک تراکنش ناموفق تحمیل خواهد کرد.
به‌علاوه، هدف کسب‌وکار از ارائه راهکار پرداخت مستقیم، غالباً اطمینان خاطر از تسویه به‌موقع مشتری، کاهش نرخ نکول، افزایش نرخ ماندگاری مشتری و در نهایت پیش‌بینی درآمد و جریان نقدینگی است که با کمبود موجودی حساب بانکی کاربر، عملاً ناتمام می‌ماند.
از طرف دیگر کاربر هم که با فعال‌سازی پرداخت مستقیم، قصد داشته از بدحسابی خود جلوگیری کند و پرداخت‌هایش به‌موقع باشد، با ناموفق شدن تراکنش، از دست‌یابی به این هدف باز می‌ماند.
همان‌گونه که مشخص است، تراکنش ناموفق پرداخت مستقیم، یک بازی سه سر باخت است که در آن هم کسب‌وکار، هم مشتری نهایی و هم ارائه‌کننده زیرساخت دایرکت دبیت متضرر می‌شوند.
راهکار کاهش تراکنش‌های ناموفق به دلیل کمبود موجودی چیست؟
باتوجه‌به موارد بالا، کسبوکارها و ارائه‌کنندگان راهکار پرداخت مستقیم، همواره به دنبال یافتن پاسخی برای کم‌کردن میزان تراکنش‌های ناموفق هستند.
برخی از آنها، اطلاع‌رسانی پیش از موعد انجام تراکنش را به‌عنوان یک راهکار در پیش گرفته‌اند. به‌این‌ترتیب یک یا چند روز پیش از موعد تراکنش پرداخت مستقیم، با ارسال پوش نوتیفیکیشن، پیامک یا ایمیل یادآوری به کاربر، از او می‌خواهند تا در صورت کمبود موجودی حساب بانکی، نسبت به افزایش آن اقدام کند.
این راهکار، علاوه بر اینکه ممکن است هزینه‌زا باشد، نمی‌تواند به‌عنوان راهکار قطعی برای کاهش نرخ تراکنش‌های ناموفق دایرکت دبیت به شمار آید. چرا که ممکن است پیام یادآوری به هر دلیلی توسط کاربر نادیده گرفته شود، یا اینکه تراکنش پرداخت مستقیم موعد زمانی مشخصی نداشته باشد؛ مثلاً از نوع پرداخت آنی یا شارژ خودکار باشد.
شاید راهکار قطعی این چالش، اختصاص مبلغی به‌عنوان اعتبار خرد به کاربران باشد تا تراکنش دایرکت دبیت در لحظه با موفقیت انجام شود و سپس مشتری بدهی خود را تسویه کند.
Overdraft راهکار نهایی تراکنش‌های کمبود موجودی
باتوجه‌به هزینه‌زا بودن و کارایی پایین راه‌حل یادآوری تراکنش پرداخت مستقیم به کاربر، یکی از راهکارهای کم‌هزینه و مؤثر برای کاهش نرخ تراکنش‌های ناموفق دایرکت دبیت، استفاده از “Overdraft” یا «اعتبار افزوده» است.
Overdraft یک اصطلاح در علم اقتصاد است که معنای تحت‌اللفظی آن در واژه‌نامه‌های تخصصی «اضافه برداشت» ذکر شده است. اما در صنعت فین‌تک و به طور خاص در پرداخت مستقیم، Overdraft پولی است که به شکل اعتبار وقتی موجودی حساب بانکی کاربر کمتر از مبلغ تراکنش دایرکت دبیت باشد، به شکل موقت به او اعطا می‌شود.
در واقع، به مشتری این امکان داده می‌شود که از طریق حساب فعلی خود مبلغی را قرض گرفته و در کوتاه‌مدت تسویه کند.
آیا Overdraft در ایران استفاده می‌شود؟
این راهکار تا کنون در ایران برای تراکنش‌های دایرکت دبیت استفاده نشده است. اما باتوجه‌به رشد فزاینده تراکنش‌های پرداخت مستقیم در ایران، قطعاً می‌تواند یکی از بهترین راهکارها برای افزایش کاربران و توسعه این سرویس محبوب به شمار آید.
پیمان نخستین ارائه‌کننده راهکار پرداخت مستقیم در ایران، در حال مطالعه و بررسی Overdraft به‌عنوان راه‌حلی کارآمد برای توسعه تراکنش‌های پرداخت مستقیم در جامعه بوده و امیدوار است به‌زودی بتواند این راهکار را با همکاری بانک‌ها و لندتک‌ها به مشتریان ارائه کند.
Overdraft چه مزایا و معایبی دارد؟
Overdraft در قالب اعتبار کوتاه‌مدت به مشتری اعطا می‌شود؛ بنابراین تمامی ریسک‌های مبتنی بر اعتبار خرد؛ مانند اعتبارسنجی، تأمین خط اعتباری، نکول و… را شامل می‌شود. اما از طرف دیگر، نرخ ماندگاری مشتریان را افزایش می‌دهد، از فراموشی پرداخت‌ها جلوگیری می‌کند و هزینه‌های ناشی از تراکنش ناموفق پرداخت مستقیم را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد.
نتیجه‌گیری
Overdraft پیوند دایرکت دبیت و لندتک است. جایی که به لطف سامانه‌های اعتبارسنجی و تأمین مالی خرد، از بدحسابی مشتری و عدم انجام تراکنش پرداخت مستقیم جلوگیری می‌شود. در حال حاضر با استفاده از این راهکار، تعداد زیادی از تراکنش‌های مالی در سراسر جهان به‌وسیله دایرکت دبیت با موفقیت پرداخت می‌شود. پیش‌بینی می‌شود در ایران نیز با رشد تراکنش‌ها و روند روبه‌رشد صنعت فین‌تک به‌خصوص دایرکت دبیت و لندتک، به‌زودی ارائه‌کنندگان این خدمت را در اختیار مشتریان قرار دهند.