معمولاً زمانی که در مورد «پرداخت مستقیم» یا معادل انگلیسی آن “Direct debit” صحبت می‌کنیم، نامی پرطمطراق به گوش خودمان و بقیه می‌رسد؛ یک فن‌آوری جدید مالی.
اما جالب است بدانید همین الان که در حال نگارش این مقاله‌ایم، ۶۰ سال از ارائه این راهکار در بریتانیا در سال ۱۹۶۴ میلادی می‌گذرد؛ زمانی که نیاز بود پرداختی‌های هزاران بستنی‌فروشی جمع‌آوری شود و چالش بزرگی برای صاحبان امر ایجاد کرده بود.
در آن زمان سه روش برای انتقال وجه در خرید و فروش کالا بین تولیدکننده و فروشنده خرد وجود داشت؛ استفاده از چک، پول نقد یا تنظیم قرارداد پرداخت ثابت و تکرارشونده در بانک. دو روش اول که سنتی و ناکارآمد بود و روش آخر نیز به دلیل منعطف‌نبودن و طولانی‌بودن فرایند انجام، عملاً قابل بهره‌برداری نبود. پس چه راهکاری مناسب بود؟ فروشندگان، رقم‌های زیادی بدهکار بودند که راهی برای تسویه سریع آن‌ها وجود نداشت؛ نمی‌شد کاری کنیم که با اجازه فروشنده، بدهی‌ها سر موعد، از حساب او به‌طور مستقیم و خودکار به حساب تولید‌کننده واریز شوند؟
این دقیقاً همان ایده‌ای بود که یکی از مدیران اجرایی برند Unilever به نام آلستر هانتون (Alastair Hanton) مطرح و ارائه کرد. «انتقال خودکار بدهی» (به انگلیسی: Automatic Debit Transfer) از حساب بستنی‌فروش به حساب تولیدکننده، بدون هیچ دردسر اضافه‌ای!
این روش، امکان پرداخت مبالغ مختلف را در زمان‌های متغیر فراهم می‌کرد و بستان‌کار مجاز بود که به‌طور مستقیم به حساب بدهکار برای پرداخت وجوه خود دسترسی داشته باشد.
ایده‌ای ساده و راهکاری مدرن که در زمان خودش سر و صدای زیادی کرد و زمین پرورش برداشت مستقیم را برای فردا بذرپاشی کرد.

محبوبیت پرداخت مستقیم

در دهه ۶۰ میلادی نیز، بانک‌داران همانند امروز مقاومت‌های خاص خود را در برابر تغییرات این چنینی داشتند؛ دور از انتظار هم نیست؛ آن‌ها محافظ سرمایه‌های مردم جامعه‌اند. با وجود این، هانتون در یونیلیور به برنامه خودکارسازی جمع‌آوری وجوه نقد خود ادامه داد. در ادامه، این هلدینگ، بانک‌ها و شرکت‌های همکار خود را متقاعد کرد که می‌توانند برای خریدهای تکرارشونده از این روش استفاده کنند. ۴ سال طول کشید تا این روش به بهره‌برداری کامل برسد و در سال ۱۹۷۰، به Direct debit یا برداشت مستقیم تغییر نام داد و در زمان کوتاهی در بیرون از یونیلیور به راهکاری محبوب برای پرداخت تبدیل شد.

جالب است بدانید که مبدع اصلی دایرکت دبیت هم هانتون نیست و ده سال پیش از او، آلمانی‌ها روش پرداخت خودکاری به نام German Giro را توسعه داده بودند اما در آن زمان، جیرو نمی‌توانست نیازهای بانکی بریتانیا را رفع کند. Direct debit طراحی‌شده در انگلستان، به‌وضوح ساده‌تر و کارامدتر بود و مورد توجه جامعه قرار گرفت.

دایرکت دبیت به سرعت رشد کرد و در دهه ۱۹۹۰ میلادی، حجم تراکنش‌ها به بیش از یک میلیارد در سال رسید و در هزاره جدید به سالانه ۲ میلیارد پرداخت مستقیم نزدیک شد. در حال حاضر، این روش جز محبوب‌ترین راهکارها برای پرداخت خدمات حق اشتراک و حق عضویت به شمار می‌رود.

پرداخت مستقیم در ایران

در ایران نیز چند سالی است که بانک‌ها فرایندی برای بازپرداخت اقساط وام‌ها تعریف کرده‌اند که به‌طور خودکار و سر موعد مقرر، بدهی را از حساب وام‌گیرنده پرداخت می‌کند. این مجوز، این اطمینان را برای بانک‌ها ایجاد می‌کند که مشتریان خوش‌حساب داشته باشند و پرداختی‌ها سر موقع انجام شوند. این روش حل مسأله به شکل سنتی توسط بانک‌ها وجود داشت تا این‌که ایده ارائه سرویس دایرکت‌ دبیت با تکنولوژی جهانی آن در دل شرکت توسن شکل گرفت و فعالیت خود را در زمینه پرداخت عوارض آزادراهی شروع کردند. در آن زمان نیز، باید بانک‌ها برای ارائه این خدمت به مشتریان قانع می‌شدند؛ با راه‌اندازی دایرکت‌ دبیت در سایت nspay.ir اعتماد یکی دو بانک جلب شد. سپس در سال ۱۳۹۷ شرکت فرابوم با سهام‌داری مشترک توسن و چند بانک بزرگ کشور شکل گرفت. فرابوم با تمرکز بر حوزه بانک‌داری باز، در سال ۱۳۹۸ اولین محصول خود را با نام «پیمان» ارائه کرد که با عنوان «پرداخت مستقیم» به مشتریان‌ بانک‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین خدمات می‌داد.
این راهکار بومی‌سازی‌شده که در ایران از آن با نام پرداخت مستقیم یاد می‌شود، به این شکل است که در آن مشتری به بانک خود، طبق توافق آنلاینی که شامل سقف مبلغ و تعداد تراکنش مشخص است، این مجوز را می‌دهد تا هزینه‌های مربوط به خدمات کسب‌وکارهای آنلاین و اپلیکیشن‌ها را پرداخت کند.
پیمان تا زمستان ۱۴۰۲، با پوشش‌دهی ۱۳ بانک، در تعداد زیادی از کسب‌وکارهای آنلاین راهکار پرداخت مستقیم را ایجاد کرده است. این امکان در تعدادی از این اپلیکیشن‌ها به‌طور مستقیم توسط خود پیمان و در تعدادی دیگر توسط نمایندگان رسمی فروش آن، یعنی بازارپی و وندار فعال شده است.
پیمان در حال حاضر به ۳ روش آنی، دوره‌ای و شارژ خودکار به مشتریان خدمات‌رسانی می‌کند. این روش با توجه به سرعت، راحتی و امنیتی که دارد، گزینه‌ مناسبی برای پرداخت تراکنش‌های خرد روزانه (مانند کرایه تاکسی‌های اینترنتی) و صورت‌حساب‌های دوره‌ای و تکرارشونده (مانند حق اشتراک سرویس‌های VOD) است.